Innovatie-expert Tim Selders: ‘Met een vrije geest ben je beter opgewassen tegen de toekomst’
Ruim twintig jaar hield Tim Selders zich met zijn consultancybureau PARK bezig met complexe innovatievraagstukken voor organisaties als LEGO, Unilever en BMW. Nu geeft hij lezingen als futurist. Niet om de toekomst te voorspellen, maar om bedrijven te helpen er meer grip op te krijgen. Want, zo bewijst de innovatie-expert, wie constructief met veranderingen en bedreigingen om wil gaan, heeft er baat bij te denken als een ontwerper.
Geen toekomstvoorspellingen, maar een praktische lezing over toekomstkunde.
“Ik ben geen futurist die je gaat vertellen hoe de toekomst eruit gaat zien. Maar ik denk wél te weten hoe je het best met de toekomst om kunt gaan – wat die toekomst ook mag zijn – en welke vaardigheden je daarvoor nodig hebt. Die vaardigheden zijn onmisbaar in het bedrijfsleven. Want of je nu een leraar of de CEO van een multinational bent, als professional ben je onderdeel van de toekomst. In mijn lezingen combineer ik mijn opleiding tot industrieel ontwerper en ervaring in de innovatie-industrie om een brede groep professionals handvatten aan te reiken om meer controle te krijgen over hun toekomst. Daarbij inspireer en leer ik hen om te denken als een ontwerper.”
Wat houdt dat in, denken als een ontwerper?
“Van ontwerpen, of ‘design thinking’, naar toekomstdenken lijkt misschien een grote stap. Maar ontwerpers zijn bezig met dat wat er nog niet is. Ze richten zich op vragen als ‘welke trends gaan zich ontwikkelen?’, ‘welke technologieën zouden we kunnen gebruiken?’ en ‘wat zullen mensen nodig gaan hebben?’. Het beantwoorden van die vragen is lastiger dan het lijkt, want vaak wéten mensen niet eens wat ze nodig hebben. Neem de iPad. Had je mensen tien jaar geleden gevraagd of ze een iPad nodig hadden, hadden ze ongetwijfeld nee gezegd. Maar kijk naar de wereld nu: de behoefte was er wel degelijk. Ontwerpers zijn goed in het blootleggen van die latente behoeftes, hoe verscholen ze ook zijn. De skills die zij daarvoor inzetten zijn ook waardevol voor het omgaan met de toekomst.”
“Ik ben geen futurist die je gaat vertellen hoe de toekomst eruit gaat zien.”
Heb je een paar voorbeelden van dergelijke skills?
“Tijdens mijn lezingen zoom ik in op vier toekomstvaardigheden: omdenken, inleven, verbeelden en experimenteren. Met behulp van technieken en oefeningen kun je die vaardigheden verbeteren. Creativiteit is daarbij een sleutelwoord. Veel bedrijven en overheden zijn overwegend analytisch georiënteerd. Maar de uitdagingen van onze tijd zijn vaak zo groot en ambigu, dat je ook een aantal andere, meer creatieve vaardigheden nodig hebt. Lukt het je om een analytische geest te combineren met een creatieve geest en daar effectief tussen te manoeuvreren, kun je problemen op een innovatieve manier gaan oplossen. Dat maakt je flexibeler en beter opgewassen tegen veranderingen.”
Die flexibiliteit is steeds belangrijker, want de toekomst wordt steeds grilliger.
“Veranderingen gaan steeds sneller, zijn heftiger en complexer. Als je denkt: ‘hoe moet ik hiermee omgaan?’, ben je eigenlijk alweer te laat om met andere veranderingen te dealen. Vergis je niet, van de een op de andere dag kunnen waarheden compleet op z’n kop staan. Drie jaar geleden hadden we bijvoorbeeld nooit bedacht dat Engeland uit de EU zou gaan. Nokia dan, die zag zijn marktaandeel in luttele jaren met bijna vijftig procent kelderen. Zelfs de grootste organisaties blijken vaak fragiel.”
“omdenken, inleven, verbeelden en experimenteren”
En design thinking helpt je met die fragiliteit te dealen.
“Exact. Je kunt je wel heel robuust gaan verzetten tegen veranderingen, maar veel lonender is het om je ‘antifragiel’ op te stellen. Bij dit concept van antifragiliteit, geïntroduceerd door wetenschapper Nassim Nicholas Taleb, zie je veranderingen als mogelijkheden om te verbeteren; het zijn kansen. Om als bedrijf of individu goed op die kansen in te spelen, heb je eerdergenoemde vaardigheden van design thinking nodig, maar ook een bepaalde mindset. Namelijk lichtvoetigheid en een vrije geest.”
Met een vrije geest naar de toekomst kijken, hoe krijg je mensen en bedrijven zo ver?
“Door hen tijdens mijn lezingen mogelijke toekomstscenario’s voor te leggen: wat als-scenario’s waar je je verbeeldingskracht mee oefent. Ik vraag ze zo’n scenario te verbeelden alsof het de werkelijkheid is. Wie zouden erbij betrokken zijn? Hoe zou het eruit zien? Of hoe zou het klinken? Verbeeldingskracht is namelijk immens belangrijk om met de toekomst om te gaan. Vaagheid lonkt niet. Maar een concrete visie met verbeeldingskracht, daar krijg je mensen achteraan.”
Kun je een voorbeeld geven van zo’n scenario?
“Stel ik geef een lezing in het onderwijs. Dan zou ik kunnen vragen: ‘Wat als telefoons in chipvorm in de lichamen van de leerlingen verdwijnen?’. Leerlingen zouden hun telefoon onopgemerkt met hun geest kunnen bedienen. Wat doe je dan als leraar? Ander voorbeeld: wat als er wereldwijd spontaan zeven Tesla’s in de fik vliegen, en de CEO in een vlaag van verstandverbijstering opnieuw een onhandige tweet verstuurt? Tesla zou zomaar om kunnen vallen. Of wat als ADHD een teken van briljantie blijkt te zijn? Wat doet dat met Novartis, producent van het geneesmiddel Ritalin? Zo kan ik eindeloos doorgaan.”
Staat jouw toekomstdenken ooit stil?
“Haha, nooit. Ik laat mijn hond vaak in de polder uit en dan schieten de scenario’s door mijn hoofd. Als ik over een branche of bedrijf nadenk, of dat nu de schoenzolenindustrie of het OV is, dan zie ik direct een linkdiagram voor me, zoals je die van politieonderzoeken kent. Mogelijkheden, verbanden, oplossingen: alles komt langs.”
Een gecultiveerd talent of is dat vooral aangeleerd?
“Als kind kon ik al heel goed verbeelden, experimenteren en omdenken. Ik bouwde hele werelden met Playmobiel, maakte kliko’s precies zwaar genoeg om erin te kunnen varen. Ook nu doe ik nog één keer per jaar een experimenteel project. Gewoon, voor mijn plezier. Zo heb een paar jaar geleden een bijzondere camper omgebouwd en maakte ik eerder een zandmotor en een theatershow. Ik zie die creatieve skills en manier van denken als een talent dat ik proactief verder heb ontwikkeld. Maar dat betekent niet dat mensen met minder aanleg het niet óók kunnen leren.”
Van ondernemer naar spreker. Wat motiveert jou om het podium op te gaan?
“Ik vind het fantastisch als ik mensen uit de zaal weg kan laten lopen met optimisme. Dat ze niet overdonderd zijn door de toekomst en alle snelle veranderingen, maar denken: kom maar op! Ik denk namelijk echt dat we het met elkaar moeten fiksen. Er zijn al zoveel moeilijkheden en er komen er nog meer aan. Als we allemaal in ons eigen hokje gaan zitten simmen, dan gaan we het niet redden. We moeten er collectief en zelfverzekerd tegenaan gaan.”
Heb je zelf nog toekomstplannen?
“Onlangs stuitte ik op LindedIn op een discussie over een meisje dat tegen haar vader had gejammerd over de geschiedenislessen op school. Ze vond het saai om te leren over het verleden. Impulsief heb ik daarop gereageerd dat de eerste school die zich zou melden van mij tien lessen toekomstkunde zou krijgen. Inmiddels is het zover: binnenkort ga ik een serie van acht lessen toekomstkunde geven. Hoe gaaf zou het zijn als ik kinderen en jongeren, die nog een heel leven voor zich hebben, meer inzicht kan geven in de toekomst?”