Lang leve de crisis!
Ik ben zeker geen econoom, maar had wel zo mijn bedenkingen in het begin van deze eeuw. Door een aantal hele succesvolle jaren was er in Nederland zo’n sfeertje ontstaan van: we kunnen blijven kopen en – sterker nog – daar hebben we ook het volste recht toe. Als je op zomaar een zaterdagmiddag rondliep in de Mediamarkt zag je die mentaliteit heel goed terug. Terwijl in de jaren negentig mensen nog wel eens wat spaarden om grote aankopen te financieren, was dat helemaal voorbij. Consumenten (die zich op het eerste gezicht niet alles konden veroorloven), sjouwden met hele grote dozen de deur uit van die elektronicazaak. Vooral het gemak waarmee ze iets kochten, verbaasde mij wel eens. Je hoorde nog maar weinig verhalen van mensen over een kleine spaarrekening voor een nieuwe computer of tv. Ook zei niemand meer dat hij uitgebreid alle Consumentengidsen had doorgelezen voordat hij iets kocht. Die hele spaarmodus – dat zuinige wat sommige mensen typisch Nederlands vinden – was opeens als sneeuw voor de zon verdwenen. Er moesten grote zaken gekocht worden – genieten van het leven zouden we – en dus werden er spullen ‘gehaald’. Ik ben helemaal niet zo van dat zuinige jaren vijftig gevoel, je moet juist genieten van het leven, maar volgens mij sloegen sommigen wel een beetje door in hun koopdrift.
Grote huizen kopen
Je zag het ook op de huizenmarkt. De mores was toch altijd geweest; eerst overleven op een studentenkamer waarvoor je 400 gulden betaalde, dan een veel te klein flatje en pas een jaar of tien later uitkijken naar iets groters waar kinderen inpassen. Opeens werd dat na 2000 een volledige gedateerde, babyboomer-achtige, manier van denken. Mensen gingen vanuit hun studentenkamers direct door na flinke twee-onder-een-kap-woningen. Ze hadden toch niet voor niets gestudeerd en in de toekomst zouden ze rijk worden. Toch?
Banken gingen daar ondertussen vrolijk in mee want die roken de mentaliteit dat iedereen recht dacht te hebben op de nodige luxe. Met gemak konden tweeverdieners zes keer hun inkomen lenen en iedereen deelde dat bedrag met anderen. Praten over wat je per maand moet betalen om rond te komen, was even niet zo sexy. Maar ja, als je zoveel hypotheek betaalt dan komt er veel druk op je relatie én baan te staan. En juist op hun 26-ste zijn de meeste mensen nog gewoon aan het uitproberen wat ze willen in het leven. Zoals het hoort. Niet zo goed voor het ondernemerschap ook, die hoge hypotheken tijdens de vette jaren.
De theorie van de economen
Ik ben dus geen econoom en ga een beetje op mijn gevoel af. Het mooie aan mijn werk is dat ik zo’n vluchtig theorietje kan toetsen bij onze economische sprekers die er echt voor gestudeerd hebben. Econoom en spreker Bas Jacobs vertelde bijvoorbeeld in een interview dat de voedingsbodem voor de crisis lag in de opbouw van schulden, voornamelijk door particulieren. ‘Dat hadden we kunnen zien aankomen, maar we negeerden het.’ Een andere inspirerende spreker over de crisis en andere geldzaken vind ik altijd Jan Kees de Jager die tegenwoordig CFO bij KPN is. Middenin de crisis was hij Staatssecretaris en later zelfs Minister van Financiën dus het was niet iemand die een beetje aan de zijlijn stond te roepen (zoals ik), maar hij had echt het roer in handen toen het nodig was. Die man heeft natuurlijk sowieso een geweldig verhaal; eerst verdiende hij bakken vol geld met zijn eigen ICT-bedrijf en daarna loodste hij Nederland door de crisis heen. Zijn geheim? Ik denk vooral dat hij heel rustig bleef en daardoor heel veel vertrouwen uitstraalde, dan krijg je nog wel eens iets voor elkaar.
Handelsgeest
Misschien heb ik niet alle macro-economische modellen direct paraat om de crisis te duiden, maar ik heb op microniveau wel een redelijk ontwikkelde handelsgeest (vroeger verdiende ik wat extra zakgeld door goocheltrucs te doen voor de mensen in de buurt). Zo’n crisis levert immers ook kansen op en ik vond die periode veel interessanter dan de tijd dat de bomen tot in de hemel groeien. Als het goed gaat, komt niet altijd het beste in mensen naar boven; rijkdom maakt lui en zo was het ook een beetje in mijn sector. Sprekers werden jarenlang massaal geboekt want het geld bij bedrijven klotste toch tegen de plinten aan. Maar toen de crisis eenmaal losbarste, moesten bedrijven echt overtuigd worden van de meerwaarde van sprekers, bedrijfsuitjes en dagvoorzitters. Er kwam meer behoefte aan het vinden van matches tussen het bedrijfsleven en sprekers en bovendien werden er meer sprekers online geboekt. Een beetje gechargeerd zou je kunnen zeggen: de crisis, niks mis mee. En geef allemaal maar toe; het is toch veel relaxter als je die nieuwe computer na een jaartje sparen bij elkaar verdient in plaats van dat je hem even gaat ‘halen’ op een gewone regenachtige zaterdagmiddag?